Freud ve Avrupalı Olmayan - Edward W. Said

Geçmişe, başlangıca, "ilk"e dönmekle, ilk oluşumu aşamalarla tekrarlayarak şifaya yönelme ilkel toplumlarda uygulanan bir tedavi yöntemi. Kadim toplumlarımızdan günümüze kalan, farkında olmadan uyguladığımız ritüeller de öyle. Freud'un "psikanaliz"le böyle bir tedavi yöntemi keşfettiğini öğrendiğimde gülümseyerek şok geçirmiştim. Mitler, Rüyalar, Gizemler'de, Mircea Eliade beni gene sallayıp savurmuştu işte. Freud da başa yani neredeyse doğuma dönüyordu, anlattırarak, tekrar yaşatarak tedavi ediyordu. Modern zamanların küçümsediği ya da masal olarak kabul ettiği mitlere dair öğrenmenin sonu yok. Hele de günümüzdeki izlerini takip etmenin verdiği keyif bambaşka olunca...

Edward Said'in, Freud'a  ilgilisini merak ettim başlığı görünce. Tamam Freud ateist olsa da Alman bir Yahudi olarak tanımlıyordu kendisini, Said'se Hıristiyan bir Araptı ama gene de bağlantıyı merak ettim. Tabii ki diğer kitapları gibi hemen aldım.

Günümüzde yazarak muhalefet yaptığını söyleyerek, okuduğu birkaç makale, izlediği  bir kaç televizyon programından duydukları dışında başka bir şey anlatamayanlara nefis bir örnektir Edward Said. Filistin'ten sürülen, dönecek bir yurdu kalmayan insanların yaşadıklarına eğitiminin zenginleştirdiği yazdıklarıyla karşılık veren güçlü bir akademisyen!

Bir Tanrı tanımaz olan Freud'un Musa'yla ilgili yazdıklarından habersizdim açıkçası. Hz Musa'nın Mısırlı kimliğini ön plana çıkararak, tek Tanrı'ya inanan Mısırlı Firavun Akhenaton'un öğretisiyle büyüdüğünü de... Freud'un, Yahudilere Mısır'da doğan Musa'nın önderlik ettiği Yahudilere dair görüşlerinden de...

Öte yandan Freud da Musa ve Yunan, Roma mitolojisi dışındaki diğer kültürlere gerektiği zaman üstünkörü başvurmuş. İlkel toplumları özürlü, düşünemeyenler olarak niteleyenlere karşı çıksa da araştırmalarında baz aldığı toplumlar belli... İkinci Dünya Savaşı başlamadan önce, karşı olduğu Siyonizmi desteklemeye zorlanıp bu yönde açıklamalar yapsa da olacakların tahmin edebilir miydi bilinmez!

Said, Yahudileri Avrupa'da istemeyen İngiltere gibi ülkelerin desteklediği Filistin'e göcü, sonuç olarak burada kurulan İsrail devletini bir bakıma Avrupalı olarak kabul ettiklerini söylüyor. Freud'unsa ısrarla Mısır'da doğan Musa'nın Yahudilere öncülük ettiğini söylerek Akdeniz kökenli bir halk olarak anlattığı Yahudiler ve Freud'a ve hatta arkeoloji bilimine dair değişik bakış açısı veren, Said'in benim için enfes kitaplarından biri... Kitapta, Said'i konuşma öncesinde tanıtan ve konuşmasından sonra ona cevap veren başka bir katılımcının konuşmaları da yer alıyor...

"1948 öncesinde Filistin'de yaşamış Filistinliler (mültecilerin durumunda olduğu gibi) ne dönebiliyorlar, ne de Yahudiler gibi toprağa sahip olabiliyorlar. İsrail yasaları, Freud'un Yahudiliğin kurucusunun Yahudi-olmadığını  ve Yahudiliğin Yahudi-olmayan, Mısırlı tektanrıcılığın dünyasında başladığını kasıtlı olarak kışkırtıcı şekilde hatırlatmasının ruhuna çok aykırı davranır: ..."Sh 51

"Said'in yazıları, birçok açıdan, Filistin hakkındaki pek çok Batı anlatısında "entelektüel soykırıma" karşı edebi bir direniş oluşturmakla kalmaz; eşzamanlı olarak şizofrenojik bir dayatmaya karşı da bir direniş işlevi görür. Taş atan Filistinli, yerleşimleri inşa ederken taş kullanan İsrail şiddetini sembolik olarak iade etmektedir. İntihar eylemcisinin yarattığı dehşet, İsrail'in silahlarının, tanklarının ve savaş uçaklarının yarattığı şiddeti kendisine aide etmektedir. Bu tür bir direnişin amacı İsrail'i yenmek değil -bunun sonucu iyi de olsa, kötü de olsa-onun kendisine dönmesini sağlamaktır.Filistinlilerin şiddeti, ezenler bunu reddetmeye çalışsa da, benliğinin varolduğunda ısrar etmek suretiyle halkının ruh sağlığını korumaya çalışmaktadır. Şüphe yok ki, Yahudi halkı kendi yaşadığı Holokost felaketi nedeniyle bunu çok iyi bilir." Sh 13

Arka Kapak

"Said Freud'u çok önemserdi. Birikimini önemserdi, sorgulamaya dolayısıyla ötekine açık oluşunu önemserdi. Klasik Batı uygarlığında yer almayan bir Mısırlı olan Musa Yahudilere önderlik etmişti. Kimlikler böyle açık uçluysa o halde Filistin - İsrail arasında neden barışa yönelik yeni bir yaklaşım olmasın ki?

"Freud'un ölümüne yakın bitirdiği çalışmasını kuşatan karmaşık konuları, yeni sorular sorduracak şekilde ele alıyor." Multicultural Review

"Rakipsiz bir biçimde yılın kitabı." - Guardian

Merhun Edward Said'in sesi olanca gücüyle halen duyulabiliyor." - Irish Times