İran Günlüğüm-6 ( Pasargad, Şiraz, Nasir-el Mülk Camisi)

“Ey yolcu ben Kuroş

Kambiz’in oğlu

Asya’nın fatihi olan

Bu kadarcık bir anıtı bana çok görme!” 

İran’ın demokrasi fikrini ortaya çıkaran ilk ülke ve ilk insan hakları bildirgesi olarak kabul edilen sözlerin kullanıldığı ülke olduğunu söylesem? Bahsettiğim dönem Ahameniş İmparatorluğu’nun kurucusu Kuroş’a ait. 

İ.Ö. 559’da Ahemeniş hanedanının başına geçen (Büyük) Kuroş, Anadolu’dan Babil’e ve Mısır sınırına kadar topraklarını genişletmiş. İran’ın yazılı tarihe geçmesi Ahameniş İmparatorluğu’yla başlıyor. Çok geniş bir alana yayılan ve birçok değişik halkı kapsayan Ahameniş İmparatorluğu, İran’ın Yakındoğu’da bağımsız bir siyasal kimlik kazanmasında önemli bir dönüm noktası sayılıyor.

Kuroş feodal yapı yerine aile olarak yaşamayı getiriyor.Toprakları askeri hizmetler karşılığı dağıtıyor. Fethedilen yerlerde günlük hayata müdahale etmeden yasaları ve satraplığı (il valiliği)  getiriyor. Devlet, yasalar, vergilerle demokrasinin temelleri atılırken güçlü bir merkezi bürokrasi kurulmuş.

Babil’in fethinden sonra, kazandığı savaşların kayıtlarını, bağışlayıcı kanunlarını, kıraliyet soyuyla ilgili belgelerin yanı sıra Babilli kölelerin serbest ve özgür olması gerektiğinden bahsettiği Kuroş Silindiri, Babil çivi yazısı ile yazılmış kilden fıçı şeklindedir. İlk insan hakları bildirgesi olarak kabul edildiği için bugün Birleşmiş Milletler’in New York’taki merkezinde bire bir kopyası bulunmaktadır. Kuroş’un mezarı Şiraz’ın kuzeydoğusundaki Pasargard’da bulunmaktadır. 

Demokrasiden edebiyata geçerken Hafız’ın mezarına uğramamak olabilir mi? Şiraz’ın “şiirsel kent” olarak tanımlanmasının en büyük nedeni Hafız ve Sadi mezarlarını ziyaret ediyoruz. Yalnız biz mi, tabii ki onlarca insanla beraber…Firdevsi’nin türbesi gibi Hafız ve Sadi’nin türbelerini de onlarca insan ziyaret edip, fotoğraf çektiriyor. Nişapur’daki Ömer Hayyam’ın mezarını merak ediyorum açıkcası, buralardan farklı olmayacağına emin olsam da merak işte! Aklımda gene İlber Hoca’nın sözleri “İran’ın kültürü, o memleketin en büyük alçısıdır.” Israrla ve ısrarla inanasım gelmiyor, popüler kültürden, gelişimden örmeklerle kafamı karıştırmaya çalışıyorum. Bunun böyle sürmeyebileceğini düşünüyorum inatla ve gerçekten merak ediyorum.

Bu noktada sözü gene İlber Ortaylı Seyahatnamesi’ne bırakacağım, aklımdakileri bir bir ve çok güzel dillendirdiği için;

“Okuma-yazma sorunu halen süren ülkede, en ücra kasabalarda bile belki kılığı kıyafeti özensiz ama insanın saatlerce dinleyebileceği malumat sahiplerine rastlanır. Bu mütevazi görünüşlü adamların İran edebiyatı üzerindeki tenkit ve analizleri yanında beynelmilel araştırmalardan bahsedişlerine hayret etmeyin; çünkü Türkiye yayın piyasası ve mütercimlerin aksine İranlılar ülkeleriyle ilgili yabancı neşriyatın tamamına yakınını çevirmişlerdir. Bu ilgi sadece İran’la sınırlı değildir; Franco İspanya’sı, Rönesans Almanya’sı, Rusya ve Türkiye üzerine sayısız çeviriler ve hatta telif vardır. İranlılar düzgün ve maharetli mütercimlerdir. 

.....

Demir-çelik, sanayi mühendislik dallarında patlama yapan Türkiye’nin diplomalılarının tarih, coğrafya ve edebiyat dalındaki yavanlığı, maddi zenginliklerimizin geleceği için de bir tehlikedir. Zira kimliğini inşa edemeyen aydının toplumunu da nerelere götüreceği belli değildir.

Galiba maddi zenginlikleri ve sorunları olan İran toplumunun kültürel kimlik konusundaki sağlam yanına hayran olmamak mümkün değil. “Sayfa 47-48 İlber Ortaylı Seyahatnamesi

Bu denli sevilen bu iki yazardan bahsetmeden olmayacak. Bu arada Fuzuli’nin Hafız’dan çok etkilendiğini de öğreniyorum. Yahya Kemal;

“Hafız’ın kabri olan bahçede bir gül varmış,

Yeniden her gün açarmış kanayan rengiyle.

Gece bülbül ağaran vakte kadar ağlarmış,

Eski Şiraz’ın hayal ettiren hayaliyle.”

 Hafız(1324-1391) 14.yy İran lirik şiiri ve edebiyatının büyük ustası olarak anılıyor. Yaşamı süresince kentten birkaç ufak seyahat dışında hiç ayrılmamış. Ölümünden sonra da adını verdiği bahçeye (Hafeziye) gömülmüş. Hafız İran kültüründe ayrıca “Hafez falı” nedeniyle çok seviliyor. (Hafız’ın dizeleriyle bakılan fal)

Mavi kubbeli Sadi’nin mezarı ve derken en çok sevdiklerimden Nasır-el Mülk Camisi. 

Ve İran'da ilk defa bir binada biraz kalmak istedim. Biliyorum turumuz mümkün olduğu kadar çok yer gezmeye, öğrenmeye odaklıydı yani bunu bilerek gidiyor insan ama gene de orada bir süre zaman geçirmeyi çok isterdim. Belki bir daha sonra! Olur mu sahi ?